Domates güvesi (Tuta absoluta) nedir? Nasıl mücadele edilir?

Domates güvesi, ilmi ismiyle Tuta absoluta, öncelikle 1965’li yıllarda Güney Amerika’da görülmüştür. 2006 senesinde da İspanya’dan Avrupa kıtasına giriş yapmıştır. Uygulanan karantina önlemleri vasıtası ile Avrupa’ya yayılış süresi uzamıştır. Avrupa kıtasından sonra yayılışı hızlanmıştır. Türkiye’de ilk kez 2009 senesinde belirleme edilmiştir. Bunun en mühim sebebi karantina tedbirlerinin Avrupa Birliği ülkeleri içinde uygulanmamasıdır. Karantina önlemlerinin uygulanmamasının yanı sıra domates güvesi çok süratli üreyen ve yayılan bir yapıya haiz olduğundan çok kısa bir vakit içinde ülkemizde de yayılmıştır. Domates üretimi meydana getirilen çoğu ilimize yayılan bu zararlı ciddi hasarlara niçin olmaktadır.

Domates güvesi, en mühim domates zararlılarından birisi olmakla beraber domates haricinde gene Solanaceae familyasından çoğu bitkiye de aynı miktarda zarar vermiştir. Güney Amerika’nın mahalli bir türü olan domates güvesi, Türkiye’ye Ege ve Akdeniz bölgelerinden giriş yapmış ve buradan çabucak yayılmıştır. Bu zararlı, çiftçimizi tehdit eden olabildiğince mühim bir unsurdur. Domates güvesi bilhassa ülkeye giriş yapmış olduğu Ege ve Akdeniz bölgelerinde gayet fazla görülmekte ve her geçen gün bölgelerdeki popülasyonu artmaktadır. Bu yayılım 2010 yılından sonra iyice artmasıyla yetiştirme ortamlarına gayet fazla zarar verdiği gözlenmiştir. Yaklaşık 1 sene içinde gerçekleşen bu yayılışın domateslere %100’lere varan zararlar verdiği görülmüştür.

• 

• 

Ergin ince uzun, aşağı yukarı 7 mm boyundadır. Grimsi kahverengi kanatlarında siyah noktalar bulunur. Antenleri ipliği andırır. Erkek bireyler 6-7 gün, dişiler ise 10-15 gün yaşarlar. Bir dişi güve hayatı süresince 120-260 tane yumurta bırakır. Bu yumurtaları yalnızca domatese değil bitkinin her tarafına bulaştırır. Yumurta 0.4 mm uzunluğundadır. Silindirik bir yapısı vardır. Krem-sarı rengiyle kendini belli eder. Yumurtalar 4-5 gün içinde açılır. Yumurtadan çıkan larva krem rengidir ve başı siyahtır. Bir tırtılı andırır. Bu zararlı 4 larva devri geçirir. Birinci dönemde 0.9 mm uzunluğunda olan boyu dördüncü dönemde 8 mm’ye ulaşır. Larva 13-15 gün yaşar. 10. günden itibaren rengi pembeleşmeye başlar. Pupa ise 6 mm boyundadır ve rengi aleni kahverengidir. Yılda 12 nesil verebilir. Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde daha süratli çoğaldığı bilinmektedir. Bu zararlılar 7°C nin altında ve 1000 metre üzeri yüksekliklerde etken olarak görülmezler.

Domates güvesinin larvası yaprağa, gövdeye ve meyvelere delerek girer. Yaprağa geniş saydam boşluklar açar. Daha sonra bu boşluklar kahverengiye dönüşerek kurur. Zararlının meyvede oluşturduğu boşluklar gayri muntazam olmakla beraber meyvenin sap bölümüne doğru artış gösterir. Yaprakta ve meyvede oluşturulan boşluklarda güvenin siyah renkli beslenme artıkları gözle görülebilir düzeydedir. Özellikle yapraklardaki siyah artıklar dikkat çekicidir.Meyvelerde oluşturulan bu delikler daha sonra çürümeye ve zarara niçin olur. Çürümüş ve ziyan olmuş meyveler tüketim ve satışa makul olmadığı için verilen emeğin boşa gitmesine niçin olur. Domates güvesi öteki zararlılarla karıştırılabilir. Domates güvesi daha olgunlaşmamış domates meyvelerinde görülür ve meyvede oluşturduğu delikler öteki zararlılara göre daha ufak çaplıdır. Domates Güvesi, tedbiri alınmamış,uygulama yapılmamış bitkilere %50-100 içinde hasat yitirilmesine yol açar ve çiftçiye ekonomik zararlar verir. Tedbir alınmadığı sürece üreticinin emeğinin yok bulunmasına niçin olur. Bu nedenle daha önceden tedbiri alınmalı, bu hususta savaşım edilmelidir. ‘Domates güvesiyle iyi mi savaşım edilir?’ sorusuna yanıt durumunda tasarlanan çoğu teknik vardır.

Domates güvesi ile mücadelede alınabilecek kültürel önlemler

Domates güvesinin bütün zamanları fide, nebat artığı, domates meyvesi ile taşınabildiği gibi kasa, kutu ve nakliye araçları ile de taşınabilir. Bu nedenle bu materyallerin zararlı ile bulaşık olmamasına dikkat edilmeli, mamüllerin illere ya da yerlere geçişi sırasında karantina önlemleri alınmalıdır. Dikkatli olunmadığı takdirde zararlı öteki bitkilere de bulaşır ve büyük hasarlara yol açar.

Domates güvesinin yayılmasının en büyük nedenlerinden biri üretim sırasında üstünde bu zararlıların olduğu fidelerin kullanılmasıdır. Fideler kullanılırken üstünde zararlıların olmamasına dikkat edilmesi gerekir. Aynı şekilde üstüne zararlı bulaşmış bitkilerin üretim alanından uzaklaştırılması gerekmektedir. Güvenin konukçusu olan yabancı otların da üretim alanı ve etrafında bulundurulmaması bu aşamada olabildiğince önemlidir.

Toprak versiyonu ve solarizasyon, hasat sonrası tarlada kalan zararlı ile bulaşık nebat artıklarının imhası, konukçusu olmayan mamüllerin yetiştirilmesi, seradaki aleni alanların tül ile kaplanması, yetiştirme tekniğine makul sulama ve gübreleme yapılması domates güvesi ile mücadelede alınabilecek kültürel önlemler arasındadır.

Domates güvesi (tuta) için feromon tuzağı

Feromon tuzağı, müstahsil tarafınca biyoteknik teknik olarak kullanılır. Bu tuzaklar daha fazla domates güvesinin varlığının saptanması, toplu yakalanması ve deney amacıyla kullanılır. Ne kadar çok zararlı yakalanırsa, üreyip çoğalmaları da o denli engellenmiş olur. Fide döneminden itibaren kurulan tuzaklar haftada 2 kez sayılır ve kaydı tutulur. Domates güvesi için kullanılan bu feromonlar yalnızca adam fertleri çekmektedir. Bir feromon kapsülünün tesiri 6 hafta sürmektedir. Tuzaklarda yakalanan güve sayısına göre kimyasal ve biyoteknik mücadeleye başlanır. Tuzaktaki ve bitkiden elde edilmiş zararlılar teşhis için enstitüye gönderilir.

Su tuzağı

40-60 santimetre lik su dolu leğenlerin içine birkaç damla bulaşık deterjanı damlatılır. Kenarlarına, feromon kapsülleri konulur. Feromona gelen zararlılar suya düşerek ölür ve suyun içindeki bulaşık deterjanı vasıtası ile suya batar.

Delta tuzak

Çatı şeklinde delta tuzaklar kurulur. Taban bölümüne yapışkan levha yerleştirilir ve üstüne feromon kapsülü konulur. Feromona gelen zaralılar yapışkan levhaya yapışır.

Feromon tuzağının temin edilebileceği bölgeler ve fiyatları

Oldukça etkili bir soruşturma ve deney tekniği olan feromon tuzaklarına internetten basitçe ulaşılabilir. ‘Feromon tuzağı ne kadar?’, ‘Feromon tuzağını nereden satın alabilirim?’ diyenler aşağıdaki web sitelere göz atabilirler.

https://www.intfarming.com/domates-guvesi-feromon-tuzagi

https://www.fidedeposu.com/urun/tuta-absoluta-feromonu

https://www.intfarming.com/akdeniz-meyve-sinegi-feromon-tuzagi-satisi

Domates güvesi ile mekanik mücadele

Zararlının bulaştığı, hasarlı yaprakların uzaklaştırılmasıyla uygulanan bir yöntemdir. ‘Domates güvesi, Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae)’nın mücadelesinde zararlı ile bulaşık yaprakların ortamdan uzaklaştırılması ve azadirachtin uygulamasının beraber tesirinin araştırılması’ adlı çalışmada bu tatbik örneklenmiştir. 10 m alanında 5 sıra durumunda yer edinen bitkiler denetim edilmiştir. Eğer bitkilerin yapraklarında zararlılara ait kalıntılar, bulaşmalar var ise bırakılmıştır. Ancak larvalar olgunluğa ulaşmadan yapraklar üretim alanından uzaklaştırılmıştır. Larvalarla kaplanmış yapraklar gözlemlenmiş, larvanın oluşturduğu deliklerin uzunluğu, larvanın devri incelenmiştir. Larvanın büyüme döneminin başlangıcında olduğu görüldüğünde yapraklar bir sonraki sayım için bırakılmıştır.

Bunun amacı zararlının hasar vermeye başladığı yaprakların sağlam kısımlarının üretime katkılarını gözlemlemektir. Bu prosedür hasat dönemine kadar devam etmiştir. Domates meyvelerinde ilk zarar görüldüğünde, ziyan olmuş bu ilk meyveler ortamdan uzaklaştırılmıştır. Daha sonra 15 gün aralıklarla 3 kez 50 ml/10l su dozda NeemAzal-T/S yalnızca olgunlaşmamış meyvelere gelecek şekilde sırt pülverizatörü ile uygulanmıştır.
Bu çabalama kararında mekaniksel savaşım ve kısmi ilaçlama beraber uygulandığında domates güvesi(tuta)’nın zararının mühim seviyede azaltıldığı görülmüştür. Sonuç olarak mekaniksel savaşım ve kısmi ilaçlamanın domates güvesiyle mücadelede mühim seviyede tesiri olduğu kanıtlanmıştır.

Domates güvesi ile biyolojik mücadele

Domates güvesiyle mücadelede kimyasaldan ilkin daha tabii yöntemler tercih edilmelidir. Zararlıdan kurtulmak için uygulanan yöntemler ürüne de zarar verebilir. Bu ziyanı en aza indirmek için ilk ilkin biyolojik savaşım şekilleri denenmelidir. Eğer kimyasal savaşım gerekiyorsa da tabii düşmanlara minimum seviyede zarar verecek bitiki koruma ilaçları kullanılmalıdır. Bu noktada faydalıların korunmasına dikkat edilmelidir.

Domates güvesi Akdeniz ülkelerine 2006 yılının sonlarına doğru giriş yapmıştır. Buna karşın bu zararlının çoğu tabii düşmanı belirlenmiştir. Başta Nesidiocarus tenius olmak suretiyle doğada birden fazla tabii hasım bulunmaktadır Trichogramma pretiosum Riley ile Podisus nigrispinus Nesıdiocorus tenuis, Macrlophus caliginosus domates güvesiyle mücadelede en etkili faydalılardandır. Ayrıca domates güvesinin tabii düşmanları arasındadır. Bu tabii düşmanlardan , Trichogramma spp. (Hym.: Trichogrammatidae) zararlının yumurtalarını parazitlerken, Braconidae, Eulophidae ve Chalcididae zararlının larva döneminde etkilidir. Nesidiocorus tenuis ve Macrolophus caliginosus (Hem.: Miridae) ise zararlının yumurta ve larvasıyla beslenmektedir.

Larvalar zamanının büyük çoğunluğunu galeri içinde geçirirler. Ancak ikinci devre larvalar ısı ve gıda tüketimi gibi nedenlerle galerinin dışına çıkabilmektedirler. Bu vaziyet biyolojik savaşım açısından olabildiğince önemlidir. Larvaların galeri dışına çıkmış olduğu sırada tabii düşmanlar tarafınca parazitlenmesi ya da avlanması kolaylaşacaktır.

Domates güvesi ile kimyasal mücadele

Kimyasal savaşım her vakit tercih edilen ilk teknik değildir. Eğer domates güvesi ile tabii yöntemlerle baş edilemiyorsa kimyasal savaşım teknikleri uygulanır. Bu noktada ilaçlama zamanı, ilaçlama tekniği, kullanılacak nebat koruma ürünleri ve dozları, kullanılacak alet ve makinalar çok önemlidir. Domates güvesinin varlığının saptanması ve deney amacıyla üretim başlangıcından itibaren tarlada ve serada eşeysel cazibeli feromon tuzaklar kullanılır. Bunların sayısı tarlada haftada 1-2 tuzak, serada ise 1 tuzak olarak belirlenir. Tuzakta ilk zararlı belirleme edildiğinde üretim alanındaki minimum 100 nebat denetim edilir. Bu rakam üretim alanının büyüklüğü bakımından değişim gösterebilir. Bitkinin çiçek, yaprak, sap, meyve vesür günlerinde, yumurta ve larva olup olmadığı denetim edilir. 100 bitkiden 3’ünde yumurta ve larvaya rastlanırsa kimyasal mücadeleye karar verilir.

İlaçlamada teknik çok önemlidir. İlacın bitkinin her tarafına kavuşması gerekmektedir. İlaç, bilhassa yaprağın alt yüzeyine ulaşmalıdır. Bitkinin her tarafı kaplanacak şekilde tatbik yapılmalıdır. İlaçlama tarihi da bu aşamada önemlidir. İlaçlamadan aşağı yukarı 1 hafta sonra bitkiler denetim edilmelidir. Gerekirse yeniden ilaçlama yapılmalıdır.

Kullanılacak nebat koruma ürünlerinin tarzı sırasında meyvelerin zararlılardan korunması açısından dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan noktalar vardır. Bu aşamada bakanlıkça ruhsatlı ilaçlar kullanılmalıdır. Bu ilaçlar kullanılırken dozuna da dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu ilaçlar ve faal maddelerini dozlarıyla beraber şöyle sıralayabiliriz: 45g/l Chlorantraniliprole + 18g/l Abamectin (Sera) – 80 ml/100 litre su , Spinosad 480 g/l (Sera) – 25 ml/100 litre su, Metaflumizone 240 g/l (Tarla-Sera)- 100 ml/da, Azadirachtin 10g/l (Sera)- 300ml/100lt su (7gün ara ile 2 ilaçlama)

Bu ilaçlar kullanılırken son ilaçlama ile hasat arasındaki vakit dilimi 3 gün olarak belirlenir. Bitki koruma ilaçları internetten kolaylıkla temin edilebilir. Bu ilaçlara derhal ulaşmak isteyenler aşağıdaki web sitelerine göz atabilirler.

https://urun.gittigidiyor.com/supermarket/syngenta-durivo-300-sc-domates-guvesi-ilaci-250-ml-351730022

https://urun.n11.com/bitki-besini-ve-vitamin/delfin-wg-yesil-kurt-domates-guvesi-elma-ickurdu-ilaci-P257382675

Kaynaklar :

https://etarim.net/tarimsal-haberler/domates-guvesi-tuta-absoluta.html
https://arastirma.tarim.gov.tr/bzmai/Belgeler/Yay%C4%B1nlar/domates%20guvesi.pdf
http://www.kaparorganik.com.tr/brosurler/domatesguvesi.pdf
https://bitkikorumarehberi.wordpress.com/2012/06/22/domates-guvesituta-absoluta/
http://biyolojikmucadele.org.tr/uploads/2014-2-111-120.pdf
http://i-bil.com/tur.aspx?id=72